Prof Dr Dr AZİZ EKŞİ
FAO’nun 20. genel kurulunda(1979), Macaristan Tarım Bakanı Pal ROMANY’nin önerisi üzerine 16 EKİM “dünya gıda günü” olarak kabul ediliyor. 1980 tarihinden bu yana her yıl FAO öncülüğünde gereçekleşen toplantışarda“yoksulluk, besleme yetersizliği ve açlığa” sorununa dikkat çekiliyor. Farkındalık yaratma konusunda FAO’nun başarılı olduğu açıktır. Fakat açlığın çözümü koınusunda alınan yol bir arpa boyu bile değildir.
Bilindiği gibi 1996 Dünya Gıda Zirvesi’nde açlığın 2015 yılında “açlığın yarılanması” hedefleniyor. Fakat bu hedefin çok uzağında kalınıyor. 2018 yılında durum yeniden değerlendiriliyor ve bu kez 2030 yılı için hedef “sıfır açlık” olarak belirleniyor. Bu hedef kuşkusuz agresiftir fakat ulaşılmaz değildir. Ancak daha önceki deneyimler gibi yeni gelişmeler de daha şimdiden bu hedefin çok uzağında kalınacağı gösteriyor. Çünkü sorunun gerçek nedeni görmezden geliniyor!..
Sanılıyo ki açlığın nedeni dünyada gıda üretiminin yetersizliğidir. Ve bekleniyor ki global düzeyde gıda üretimi artarsa açlık sona erecektir. Oysa son 50 yılda dünya nüfusu 2 kat artarken gıda üretimi 3 kat artıyor. 1961-2013 döneminde kişi başına düşen günlük ortalama enerji miktarı 2 200 kcal’den 2884 kcal’ye yükseliyor(FAO 2018). Fakat aç insan sayısı yine de beklenen düzeyde azalmıyor.
FAO(2019) verilerine göre dünyada açlık çeken insan sayısı 1990-92 döneminde 843 milyon iken, 2000-02 döneminde 833 milyon, 2017-19 döneminde ise 823 milyon dolayındadır. Yani 30 yılda ancak 40 milyon azalabiliyor ve dünya nüfusunun halen %11’i kronik açlık yaşıyor.
Açlığın nedeni, gıda üretimi ve tüketimi açısından dünyanın farklı bölgeleri arasında çok önemli farklar olmasıdır. Bu farklılıkta ekolojik koşulların, etnik kavgaların, bölgesel savaşların, kuraklık ve sel gibi doğal olayların ve yönetim istikrarsızlığı gibi faktörlerin de kuşkusuz payı vardır. Fakat, dünya ticaretinde geçerli kuralların bazı ülkeleri tarımı terketmeye zorladığı ve gıdaya bağımlı kıldığı da bir gerçektir.
1990 öncesi AB, çiftçi destekleri ve korumacılık ile gıda üretiminin artmasını sağlıyor.Öyleki ‘gıda dağı’ ve ‘gıda gölü’ diye tanımlanan gıda fazlalığndan söz ediliyor. Fakat bunun dünyada açlığın azalmasına bir etkisi olmuyor. Bunun gibi, yardım/bağış yaklaşımı da, ivedi olgular hariç, açlığın azalmasına katkıda bulunmuyor. Bağış/yardım miktarı dünya gıda üretiminin %0.3’ü kadardır.Üstelik taahhütler tutulmadığı için sürdürülebilirliği de tartışmalıdır.
Bu nedenle açlığın çözümü için artık “gıda adaleti” ve “gıda egemenliğ”i kavramları tartışılıyor. Gıda adaleti; gıda güvencesinin temel bir insan hakkı olarak görülmesini ve gıda üretiminin adil bölüşümünü talep ediyor. Gerçi 2030 sıfır açlık hedefine ulaşmanın en kestirme yolu budur. Fakat geçerli dünya koşullarında ancak teorik bir değeri olan bir yaklaşımdır. Gıda egemenliği ise her topluluğun kendi gıda politikasını belirleme hakkını savunuyor. Çünkü hiç bir ülke, sofrasındaki gıdayı başka ülke ile paylaşmak istemiyor. Dolayısı ile gıda egemenliği açlık sorununun çözümü için daha gerçekçi bir yaklaşımdır.
Öte yandan bu yıla damgasını vuran COVİD-19, insanlığın yaşadığı en önemli viral salgınlardan biridir. Bu salgının yol açacağı acı sonuçlardan biri de akut açlık çeken insan sayısının 130 milyon daha artmasıdır(WFP 2020). Dolayısı ile açlığa çözüm ararken bu insanların COVİD-19’un ölümcül etkisinden de korunması gerekiyor.
Bu amçla izlenmesi gereken yol; 1) dünyada gıda üretiminin öncelikle açlığın yaşandığı bölgelerde artırılması, (2) yerel üretim döngülerinin öne çıkarılması ve (3)yoksulluk sınırı altındaki insanlar için dengeli/yeterli beslenme koşullarının sağlanarak toplum bağışıklığının yüksek tutulmasıdır.
FAO.2018. Food and Agriculture Organization Corporate Statistical Database (FAOSTAT). http://www.fao.org/faostat/en/#home.
FAO.2019. The state o food security and nutrition in the world(SOFI Report).Food and Agriculture Organization(FAO). 239 p.Rome. file:///E:/SOFI-2019-full-report.pdf .
gıda bilimi notları 